آموزش محیط زیست و هوش مصنوعی

در عصر حاضر، کره‌ی زمین با چالش‌های بی‌سابقه‌ای چون تغییرات اقلیمی، از دست دادن تنوع زیستی و آلودگی گسترده مواجه است. موفقیت در مقابله با این بحران‌ها نیازمند جهشی در سواد محیط زیستی و اقدام مؤثر جهانی است. از سوی دیگر، هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) به سرعت در حال تغییر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و آموزشی است.

کارگروه “آموزش محیط زیست و هوش مصنوعی” تحت نظارت کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست دانشگاه پیام نور، به عنوان یک واحد بین‌رشته‌ای و نوآور، با هدف ایجاد هم‌افزایی میان دانش محیط زیستی و قدرت تحلیلی و شبیه‌سازی هوش مصنوعی تأسیس می‌گردد. مأموریت اصلی این کارگروه، توسعه ظرفیت‌های آموزشی و پژوهشی برای بهره‌گیری اخلاقی و مؤثر از فناوری‌های هوش مصنوعی در ارتقاء سواد محیط زیستی و یافتن راه‌حل‌های پایدار برای چالش‌های زیست‌محیطی کشور است. این کارگروه به دنبال ایجاد یک گفتمان بین‌رشته‌ای، توسعه محتوای نوآورانه، و تربیت نسلی از متخصصین است که بتوانند از قدرت هوش مصنوعی برای حفظ و پایداری محیط زیست بهره ببرند.

 اهداف کارگروه با رویکرد کوتاه مدت، بلند مدت و جامعه هدف

• اهداف بر اساس افق زمانی

1. اهداف کوتاه مدت (۶ تا ۱۲ ماه):

• تدوین چارچوب و ایجاد زیرساخت: تعریف پداگوژیکی ادغام هوش مصنوعی در آموزش محیط زیست و تدوین اصول و متدهای آموزشی نوین.
• تأمین زیرساخت اولیه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای پروژه‌های آزمایشی.
• ایجاد یک شبکه اولیه از متخصصان بین‌رشته‌ای (هوش مصنوعی و محیط زیست)

2. اهداف بلند مدت (۳ تا ۵ سال):

• تأثیرگذاری پایدار و الگو شدن: تولید ابزارهای آموزشی هوشمند در مقیاس وسیع و نهادینه کردن یک جریان آکادمیک در این حوزه.
• ارائه توصیه‌های سیاستی که منجر به تغییرات مشهود در تصمیم‌گیری‌های محیط زیستی ملی شود.
• تثبیت جایگاه کارگروه به عنوان هاب ملی در حوزه آموزش محیط زیست با هوش مصنوعی.

• اهداف بر اساس جامعه هدف

   ۱. سیاستگذاران (Government & Policy Makers):

• ارائه گزارش‌های سیاستی مبتنی بر داده‌های هوش مصنوعی در مورد تأثیر تصمیمات محیط زیستی و توسعه.
• ترویج استفاده از هوش مصنوعی برای مدل‌سازی ریسک‌های زیست‌محیطی در برنامه‌ریزی‌های کلان.

  ۲. اساتید و دانشجویان (Academics & Students):

• تولید محتوای آموزشی هوشمند و شبیه‌سازی‌ها برای درک عمیق‌تر پدیده‌های پیچیده محیط زیستی.
• ظرفیت‌سازی پژوهشی از طریق تعریف پایان‌نامه‌های مشترک هوش مصنوعی/محیط زیست.
• تربیت نیروی انسانی متخصص که قادر به استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تحلیل و حل مسائل محیط زیستی باشند.

  ۳. دانش‌آموزان در مدارس (K-12 Education):

• طراحی بازی‌ها و اپلیکیشن‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی برای افزایش جذابیت یادگیری مفاهیم محیط زیستی.
• ارتقاء سواد محیط زیستی از سنین پایین و ایجاد آگاهی در مورد نقش فناوری در پایداری.

  ۴. عموم جامعه (General Public):

• توسعه ابزارهای تعاملی و پلتفرم‌های ترویجی که مردم را قادر سازد تا با استفاده از هوش مصنوعی (مانند چت‌بات‌ها یا اپلیکیشن‌های پایش محلی) بر رفتارهای محیط زیستی خود نظارت کنند.
• ترویج گفتمان اخلاقی پیرامون استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت منابع طبیعی.

 برنامه‌های اجرایی پیشنهادی برای کارگروه

  الف. محور پژوهش و توسعه ابزار (R&D)

• مدل‌سازی ریسک‌های محیط زیستی: طراحی یک مدل پیش‌بینی مبتنی بر یادگیری ماشین برای ارزیابی سریع تأثیر تغییرات اقلیمی یا پروژه‌های عمرانی بر منابع آب و تنوع زیستی.
• توسعه شبیه‌سازهای آموزشی: ایجاد یک شبیه‌ساز واقعیت مجازی/افزوده (VR/AR) که از هوش مصنوعی برای شخصی‌سازی سناریوهای محیط زیستی استفاده می‌کند (مانند شبیه‌سازی تأثیر بازیافت بر آلودگی شهری).
• بانک داده و دانش: جمع‌آوری و ساختاردهی یک بانک داده از مطالعات موردی موفقیت‌آمیز جهانی در استفاده از هوش مصنوعی برای اهداف محیط زیستی.
• پژوهش اخلاقی و حقوقی: انجام تحقیقات بنیادی پیرامون چالش‌های اخلاقی و حاکمیتی به‌کارگیری هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری‌های محیط زیستی.

  ب. محور آموزش و ظرفیت‌سازی (Capacity Building)

• برگزاری دوره‌های آموزش تخصصی (Workshop Series): ارائه کارگاه‌های عملی با عنوان “مقدمه‌ای بر یادگیری ماشین برای متخصصین محیط زیست” و “طراحی محتوای آموزشی محیط زیست با استفاده از هوش مصنوعی مولد”.
• دوره تربیت مربی (ToT) بین‌رشته‌ای: برگزاری دوره‌های فشرده برای تربیت “مربیان سواد محیط زیستی با ابزار هوش مصنوعی” شامل اساتید محیط زیست، معلمان و دانشجویان ارشد.
• برنامه‌های درسی مشترک: طراحی و ارائه یک درس اختیاری/واحد درسی جدید با عنوان “مبانی هوش مصنوعی در پایداری و محیط زیست”.
• گواهینامه‌های تخصصی آنلاین: طراحی و ارائه یک گواهینامه آنلاین در مورد “اصول هوش مصنوعی برای توسعه پایدار”.

  ج. محور ترویج و شبکه‌سازی (Outreach & Networking)

• جشنواره ملی “نوآوری سبز با هوش مصنوعی”: برگزاری سالانه یک رویداد ایده‌پردازی برای جذب ایده‌های نوآورانه از سوی دانشجویان و استارتاپ‌ها.
• پلتفرم “مشاور هوشمند محیط زیست محلی”: توسعه یک پلتفرم یا اپلیکیشن موبایل ساده که توصیه‌های محیط زیستی شخصی‌سازی شده و محلی (بر اساس داده‌های هوش مصنوعی) را به عموم ارائه دهد.
• تریبون “گفتمان سیاست‌گذاری هوش مصنوعی-محیط زیست”: برگزاری نشست‌های فصلی با حضور مدیران ارشد برای معرفی کاربردهای هوش مصنوعی در پایش و تصمیم‌گیری‌های محیط زیستی.
• نشر یافته‌ها: انتشار یک خبرنامه تخصصی یا پادکست با تمرکز بر آخرین دستاوردها و ترندهای جهانی در تقاطع آموزش محیط زیست و هوش مصنوعی.